Rocznik Bolesławiecki ’2018

To już 11. edycja periodyku poświęconego historii i współczesności naszego miasta. Od początku wydawany jest pod redakcją Edmunda Malińskiego, Anny Bober – Tubaj i Grzegorza Matoryna. Recenzentem wydawniczym jest prof. dr hab. Grzegorz Strauchold. W ostatnich dniach września „Rocznik Bolesławiecki” został uhonorowany Nagrodą Specjalną w drugiej edycji Ogólnopolskiego Konkursu im. Anatola Jana Omelaniuka, na najlepszą książkę regionalistyczną! Wielkie brawa dla twórców, wszystkich autorów i bohaterów!

Najnowsze wydanie Rocznika liczy 264 strony i podzielone zostało na 9 bloków tematycznych. Zawiera 45 artykułów dotyczących m.in. lokalnych zagadnień historycznych, relacje ze znaczących dla społeczności lokalnej wydarzeń, zapisy wspomnień bolesławian, opisy twórczości i pasji mieszkańców miasta oraz recenzje i omówienia wydanych w ubiegłym roku publikacji. W części ‘Komunikaty’ znalazł się mój krótki tekst o szerokiej działalności Stowarzyszenia Reemigrantów z Bośni, ich Potomków oraz Przyjaciół, z którym na co dzień mam przyjemność współpracować.

Serdecznie dziękuję redakcji Rocznika za umożliwienie zaprezentowania poczynań Stowarzyszenia na stronach tego wydania.

foto (obydwa wyżej zamieszczone): UM Bolesławiec

Poniżej mój tekst, który znajdziecie w Roczniku Bolesławieckim’ 2018:

Stowarzyszenie Reemigrantów z Bośni, ich Potomków oraz Przyjaciół (2011-2018)

Mieszkańcy miasta i okolic Bolesławca mają silne historyczne i kulturowe związki z krajami Bałkanów, pochodzące jeszcze z XIX wieku, kiedy to Galicja, Bośnia i Chorwacja wchodziły w skład Austro-Węgier, a Polacy z okolic Krakowa i Lwowa osiedlali się na Bałkanach. Po roku 1946, głównie z powodów politycznych i narodowościowych, wrócili do Polski i osiedlili się na Ziemiach Odzyskanych, głównie na Ziemi Bolesławieckiej. Po II wojnie światowej, Dolny Śląsk i Bolesławiec stał się tyglem kulturowym, którego mieszkańcy mogą czerpać wiele tradycji: bałkańskiej, kresowej, francuskiej. Podobnie jak kultura kresowian tak bałkańskie tradycje, kuchnia, muzyka na zawsze wtopiły się w bolesławiecki krajobraz.

Polscy reemigranci przywieźli ze sobą tradycje, kulturę i zwyczaje, które przyjęli w Bośni i zaszczepili je na Ziemiach Odzyskanych. Mimo coraz powszechniejszej kultury masowej, to ciągle żywa i kultywowana historia. Realizując różnego rodzaju zadania reemigranci przybliżają życie i tradycje przodków – tego, w co wierzyli, jakie cenili wartości, czy jak świętowali. Kultywowane są one do dzisiaj i stanowią wielkie bogactwo naszego regionu. Z ich inicjatywy zostało zarejestrowane w 2011 r. Stowarzyszenie Reemigrantów z Bośni, ich Potomków oraz Przyjaciół. W skład pierwszego zarządu wchodzili: Edward Burniak (przewodniczący), Antoni Dziechciarz (zastępca przewodniczącego), Adela Słychan (sekretarz), Bożena Długosz (skarbnik), Kornelia Urbańska (członek zarządu). Głównym celem stowarzyszenia było i jest zachowanie oraz umacnianie tożsamości kulturowej, m.in. poprzez organizację różnych wydarzeń promujących tradycje bałkańskie. W ciągu lat, skład zarządu zmieniał się kilkakrotnie. Od 2017 r. w składzie zarządu są: Halina Waniak (prezes), Tekla Muszyńska (wiceprezes), Karol Herbut (skarbnik), Mirosława Wesoła (sekretarz) i Bolesław Lisiewicz (członek zarządu). Obecny zarząd za cel postawił sobie głównie dbanie o przywracanie godności miejscom pochówku Polaków w Bośni. Na swoje działania Stowarzyszenie (zrzeszające obecnie około 150 osób) oprócz składek i odpisu z 1% podatku, pozyskuje środki z licznych projektów, które przy wsparciu Bolesławieckiego Ośrodka Kultury – Międzynarodowego Centrum Ceramiki składa od 2015 r. do organów administracji publicznej[1]. Kilka z nich otrzymało dofinansowanie od Gminy Miejskiej Bolesławiec:

w 2015 r. projekt „Ocalić od zapomnienia”,
w 2016 r. projekt „Ocalić od zapomnienia – 70 lat od powrotu Polaków z Bośni” – cykl otwartych spotkań, tematycznie związanych z przypadającą w 2016 roku 70. rocznicą powrotu do ojczyzny,
w 2017 r. projekt „Ocalić od zapomnienia – kultura, tradycje, obyczaje reemigrantów z Bośni” – cykl otwartych spotkań, prezentujących kulturę reemigrantów.

W latach 2016-2018 Stowarzyszenie zrealizowało liczne projekty, a środki pozyskało też z innych źródeł:

projekt „70 lat od powrotu Polaków z Bośni – umacnianie tożsamości kulturowej Polonii w Bośni i Hercegowinie” złożony w konkursie „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2016 r.” – został pozytywnie rozpatrzony przez Prezydium Senatu (w projekcie tym Stowarzyszenie było partnerem Gminy Miejskiej Bolesławiec),
projekt „Festiwal Kultury Bałkańskiej – 16. edycja (osada reemigrantów)” otrzymał dofinansowanie w ramach otwartego konkursu z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego (UMWD),
wyjazd 20 osób do Prnjavora (Bośnia i Hercegowina) na Festiwal „Mała Europa” został dofinansowany przez UMWD za pośrednictwem OKiS Wrocław,
projekt „Obchody Dnia Polonii w Banja Luce – prezentacja polskiej kultury” otrzymał dofinansowanie w ramach otwartego konkursu UMWD,
projekt „Ocalić od zapomnienia – inwentaryzacja, zabezpieczenie i uporządkowanie miejsc pamięci, polskich cmentarzy na bośniackich ziemiach” złożony w konkursie „Współpraca z Polonią i Polakami za granicą w 2017 r.” otrzymał dofinansowanie w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą w 2017 r.,
projekt „Ocalić od zapomnienia – polskie cmentarze Derventa i Gradiszka w Bośni” otrzymał dofinansowanie w tym samym konkursie w 2018 r.

Wśród wszystkich projektów najważniejsze były dwa ostatnie, zrealizowane przy wsparciu finansowym Kancelarii Senatu w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą. W efekcie ich realizacji na terenie Bośni zostały uporządkowane i oznaczone krzyżami cztery zapomniane cmentarze. Krzyże ustawiono na cmentarzach w Ćukali i w Prosječce (oba leżące w parafii Novi Martyniec), a także na cmentarzach Detlak k/Derventy i Miljevac w gminie Gradiszka.

W realizacji pierwszego z nich członkowie Stowarzyszenia, oprócz zaplanowanych prac na cmentarzach Ćukali i w Prosječce, przebywając w Bośni odwiedzili i uporządkowali również cmentarze w Starej Dubravie i w Novym Martyńcu. Całość została udokumentowana i opisana w publikacji Jana Bujaka „Ocalić od zapomnienia – polskie cmentarze w Bośni”. Oprócz opisów dojazdu i danych o cmentarzach w poszczególnych parafiach, wielu fotografii, publikacja zawiera również szczegółowe dane o pochówkach, opracowane na podstawie ksiąg parafialnych z lat 1881-1946. Podczas realizacji projektu pracom na polskich nekropoliach towarzyszyli filmowcy z REDfilmproduction. Dzięki ich zaangażowaniu powstał film „Pozostanie po nas las”, który przedpremierowo został pokazany podczas konferencji kończącej projekt. Film prezentowany był kilkakrotnie. Poza Bolesławcem, seanse odbyły się we Wleniu (w sieci „Kino za Rogiem”) i na specjalnym pokazie podczas I Targów Książki Historycznej i Podróżniczej w Zamku Czocha. Film został przetłumaczony na język serbski i w tej wersji językowej zaprezentowany w Prnjavorze.

W ramach realizacji drugiego projektu członkowie Stowarzyszenia dwukrotnie w 2018 r. wyjeżdżali do Bośni. W czerwcu, podczas kilkudniowego pobytu, odwiedzili bardzo zaniedbane i zniszczone, często porośnięte lasem, cmentarze na terenie gmin Derventa i Gradiszka. Udało się je częściowo uporządkować. Prace polegały głównie na oczyszczeniu najbardziej zarośniętej części cmentarzy, na usuwaniu chwastów, złamanych konarów drzew i samosiejek. W pracach porządkowych pomagała miejscowa ludność i Polonia zrzeszona w zaprzyjaźnionym Stowarzyszeniu Polaków Bolesławiec w Prnjavorze. Zgodnie z tym, co zaplanowali, wykonali prace przy uporządkowaniu i oznaczeniu krzyżami zapomnianych miejsc. Krzyże z tablicami ustawiono na cmentarzach Detlak k/Derventy i Miljevac w gminie Gradiszka. Dodatkowo uprzątnięto cmentarz w miejscowości Kalendrovce w gminie Derventa. Podsumowaniem projektu była konferencja, podczas której zaprezentowano powstały podczas wyjazdów film „Nasza Bośnia”. Oprócz filmu w ramach projektu powstała ciekawa publikacja „Detlak – Kalendrovce, Miljevac, osady polskiej emigracji w Bośni” autorstwa Franciszka Kwaśniaka, dotycząca polskiego wychodźstwa z terenów Galicji, Bukowiny i Wołynia na tereny Bośni. Przedstawiająca w skrócie opisy życia polskich osadników w Bośni i Hercegowinie w miejscowościach Kalendrovce i Miljevac, do których w latach 1894-1905 w wędrówce za lepszym życiem trafili na ziemie bośniackie nasi rodacy. W konferencji podsumowującej projekt wzięły udział władze Bolesławca i powiatu bolesławieckiego, członkowie Stowarzyszenia i mieszkańcy miasta. W spotkaniu uczestniczyła również dr Rozalia Ligus z Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego, która prowadzi badania na temat migracji – biografie III i IV pokolenia reemigrantów z byłej Jugosławii. Wydano publikację i zrealizowano film, które obecnie można pobrać ze strony internetowej Stowarzyszenia www.reemigrancizbosni.pl.

Za swoją wielokierunkową działalność Stowarzyszenie zostało wielokrotnie nagrodzone przez władze lokalne:

wyróżnienie za promocję miasta Bolesławiec w 2013 r. w kategorii działalność społeczna,
nagroda za promocję miasta Bolesławiec w 2016 r. w kategorii działalność społeczna,
wyróżnienie w VI edycji Konkursu „zDolne NGO” dla najlepszej dolnośląskiej organizacji pozarządowej prowadzącej działania na rzecz propagowania idei dolnośląskiego regionalizmu w 2016 r.,
nagroda za promocję miasta Bolesławiec w 2017 r. w kategorii działalność społeczna dla prezes Stowarzyszenia – Haliny Waniak,
tytuł „Zasłużony dla Miasta Bolesławiec” przyznany przez Radę Miasta 26 września 2018 r.

W planach na kolejne lata Stowarzyszenie postawiło sobie za cel m.in. ogrodzenie cmentarza Nowy Martyniec, założonego w 1898 r. W tym miejscu pochowanych jest około 1500 Polaków, a całkowita powierzchnia cmentarza uznana została w 2013 r przez Komisję ds. ochrony zabytków za narodowy pomnik Bośni i Hercegowiny. Do dnia dzisiejszego zachowała się jego sporo część, dzięki odwiedzającym to miejsce Polakom. Wymaga jednak ogrodzenia, przynajmniej częściowo od strony lasu tak, aby na jego teren nie wchodziła dzika zwierzyna. Jeśli uda się otrzymać dofinansowanie, ogrodzenie zostanie postawione jeszcze w 2019 roku.

[1] Od redakcji: główną osobą odpowiedzialną za przygotowanie i realizacje projektów ze strony BOK-MCC jest autorka tekstu – Iwona Bojko.